به منظور ساخت و احداث یک پروژه ساختمانی به در دست داشتن لیست مصالح مورد نیاز ساختمان که شامل مواد، مصالح و فرآورده‌های طبیعی و مصنوعی که به شکل خام و ساده یا ترکیب شده در کارخانه یا در محل ساخت است، نیاز داریم.
ارائه جزئیات نقشه‌های اجرایی و معماری به آشنایی کافی با انواع دسته‌بندی‌های مواد و مصالح ساختمانی و علائم اختصاری آن‌ها نیاز دارد. ساخت یا خرید و استفاده از این مصالح، هزینه‌های زیادی را برای سازندگان و دست اندرکاران به دنبال داشته و نیز می‌تواند صدمات جدی را به محیط زیست وارد کند.
برای محاسبه آنلاین هزینه ساخت روی گزینه مد نظر خود کلیک کنید
تعریف مصالح ساختمانی
مصالح ساختمانی به مواد یا کالا‌هایی گفته می‌شود که برای مصارف ساختمانی استفاده می‌شوند. از بسیاری از مواد طبیعی مانند خاک رس، سنگ، ماسه و چوب، حتی شاخه‌ها و تنه درختان برای ساختن ساختمان‌ها استفاده می‌شود. به غیر از مواد طبیعی، بسیاری از محصولات مصنوعی نیز در حال استفاده در این زمینه هستند. تولید مصالح ساختمانی در بسیاری از کشور‌ها یک صنعت است و استفاده از این مصالح به طور معمول در مشاغل تخصصی مانند عایق کاری، لوله کشی ، سقف کاری و … تقسیم می‌شود.
همانطور که گفته شد، مصالح ساختمانی، ابزار پایه در ساخت یک سازه هستند. هیچ ساختمانی نیست که بدون به کار بردن پایه‌ترین مصالح، ساخته شوند و از طرف دیگر کیفیت هر ساختمانی به نوع مواد و مصالح به کار رفته در ساخت آن بستگی دارد. مصالحی که در سازه‌های عادی به کار می‌روند، ساده‌ترین انواعی هستند که مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ اما از نظر کلی و به اصطلاح تخصصی این مواد و مصالح به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود که دارای خواص فیزیکی و شیمیایی هستند.
اکثر مصالح به کار رفته در ساختمان‌سازی از دل طبیعت و معادن استخراج می‌شود و پس از تغییرات شیمیایی به مواد و مصالح دلخواه تبدیل می‌شوند. امروزه با پیشرفت صنعت و فناوری نوع ساخت مصالح کم کم از حالت سنتی به مدرنیته تغییر پیدا کرده است و حتی شاهد تغییرات اساسی در ساختار و شکل بسیاری از آن‌ها به ویژه مصالح به کار رفته در بخش نازک کاری هستیم. البته ممکن است که در کاربرد آن‌ها تغییری به وجود نیامده باشد؛ اما شکل و ظاهرشان نسبت به گذشته تغییر زیادی داشته است.
اهمیت انتخاب مصالح ساختمانی مناسب
به سادگی می‌توان گفت که مصالح ساختمانی مناسب تأثیر زیادی بر کیفیت سازه دارند. مهم نیست که یک تیم اجرایی چقدر حرفه‌ای باشد زیرا زمانی که مصالح ارزان و بی‌کیفیت به کار روند، ساختمان با مشکلات زیادی روبرو بوده و مدت زیادی دوام نخواهد آورد.
متأسفانه انتخاب مصالح ساختمانی مناسب با توجه به شرایط اقتصادی کشور اغلب در درجه دوم اهمیت قرار می‌گیرد و بسیاری از برنامه ریزان پروژه تمایل دارند با استفاده از مصالح و کالا‌های بی‌کیفیت از هزینه‌ها بکاهند. اغلب، به دلیل انتخاب مواد و مصالح بی کیفیت است که در مواردی فاجعه به بار می آید . اما سازندگان باید توجه داشته باشند که می‌توانند با استفاده از مناسب‌ترین مصالح، با کیفیت‌ترین ساختمان را به مشتریان خود تحویل دهند. محصولی که ایمنی و دوام آن تضمین شده است.
انواع مصالح ساختمانی
مصالح ساختمانی را از نظر بعضی ویژگی‌ها به چند دسته تقسیم می‌کنند که اولین آن از نظر جنس بوده و شامل ساده و مرکب است. مصالح ساده مصالحی هستند که جنس تمامی مواد و مصالح به کار رفته مشابه است که از آن جمله می‌توان شن، ماسه، سیمان، کاشی و تیرآهن را نام برد. مصالح مرکب مصالحی هستند که به صورت فرآوری شده تهیه می‌شوند و مواد و مصالح به کار رفته در آن دارای جنس‌های مختلفی هستند که از جمله می‌توان به بتن، ایرانیت، ایزوگام، ملات و غیره اشاره کرد.
تقسیم‌بندی دیگر از نظر مصالح پیش ساختگی و یا درجا بودن آن‌ها است. به مصالحی مانند کاشی، سنگ، آجر، تیرچه و بلوک که خود در کارخانه تولید می‌شوند مصالح پیش ساخته گفته می شود . مصالح درجا نیز موادی هستند مانند ملات‌ها و پلاستر‌های ترکیبی دیگر که در همان محل ساخت‌وساز تهیه می‌شوند.
تقسیم‌بندی از لحاظ منشأ و کاربرد مصالح نیز به این شرح است که مصالح طبیعی موادی هستند که در دل طبیعت وجود دارند و از آن‌ها مانند خاک رس به همان شکل استفاده می‌کنند. چسباننده‌ها نیز موادی هستند مانند گچ یا سیمان که به عنوان چسب و برای چسباندن مواد و مصالح دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. ملات‌ها هم نوعی مواد چسبنده هستند که از ترکیب چند ماده و چسباننده‌ها به وجود می‌آید؛ مانند گل رس.
اما مصالح قطعه‌ای مانند سنگ‌ها مصالحی هستند که در ساختمان‌سازی به عنوان اجزای مستقل به کار گرفته می‌شوند. مواد آلی یا مواد هیدروکربنی مانند آسفالت هم از صنعت نفت و پتروشیمی بدست می‌آیند.
لیست مصالح مورد نیاز ساختمان
استفاده از مواد و مصالحی که در زیر آمده در ساخت ساختمان‌های مختلف اجتناب ناپذیر است.
سیمان
سیمان پودری است که از سنگ آهک و خاک رس تولید می‌شود و از مخلوط آن با مصالح سنگی دیگر خصوصا ماسه، شن و سنگ برای ساخت انواع ملات و بتن استفاده می‌گردد. مواد اولیه سیمان و قسمت عمده سیمان مصرفی از نوع سیمان پرتلند بوده که به آن سیمان پرتلند معمولی گفته می‌شود و اکثرا در کار‌های اجرایی در لایه‌های زیر سطحی استفاده می‌شود.
مهمترین کاربرد سیمان در ساخت بتن است و وظیفه آن صرفا چسباندن دانه‌ها به یکدیگر است و به خودی خود تاثیری در مقاومت و باربری ندارد. لذا بتن خوب بتنی است که وقتی نمونه‌ای از آن شکسته شود، دانه‌های سنگی آن از وسط شکسته شده و خود سیمان از هم نپاشد.
آجر
آجر از مصالح ساختمانی ساده و قدیمی است که به دو صورت آهکی و رسی تهیه می‌شود. در نوع آهکی از سنگدانه‌های سیلیسی و در نوع رسی از سیلیکات‌های آلومینیوم استفاده می‌شود؛ البته پایه تشکیل آجر، خاک رس است. در گذشته از آجر بیشتر برای ساخت دیوار‌ها استفاده می‌شد؛ اما امروزه به عنوان یک ابزار تزئینی هم کاربرد دارد که البته نوع این آجر‌ها به آجر نسوز معروف است که مقاومت بالاتری نسبت به نوع معمولی آن دارد. در زیر به انواع آجر‌ها اشاره شده است.
- آجر معمولی (آجر فشاری، آجر سفید و آجر قزاقی)
- آجر سفالی (بلوک سفالی)
- آجر جوش
- آجر نسوز
- آجر سنگفرش
بلوک سیمانی
بلوک سیمانی از انواع مصالح ساختمانی پیش‌ساخته محسوب می‌شود. در حال حاضر پرکاربردترین و اصلی‌ترین مصالح دیوارچینی در ساخت و ساز بلوک سیمانی است. این بلوک‌ها در اندازه و ابعاد مختلفی موجود بوده و کاربرد‌های متنوعی دارند. مهندسین پروژه باتوجه به نقشه و برنامه‌ی از پیش تعیین‌شده ، نسبت به انتخاب بلوک سیمانی خاصی اقدام می‌کنند. این انتخاب همچنین بستگی به شرایط محیطی و اقلیم مورد استفاده‌ی بلوک‌های سیمانی دارد.
فلز
فلزی که در ساختمان‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد بیشتر به صورت فولاد است. قابلیت جوشکاری ، خمش‌پذیری وسختی بالا از ویژگی‌های منحصر به فرد این ماده است که از آن بیشتر در تولید میلگرد استفاده می‌شود. پرکاربردترین قسمت ساختمان برای میلگرد فونداسیون است زیرا این بخش، در سازه‌های فلزی و بتنی مشترک است. به علاوه سازه‌های دارای اسکلت فلزی نیز از این نوع مصالح استفاده می‌کنند.
گچ
پودر گچ به عنوان مصالح ساختمانی استفاده می‌شود. پودر گچ ماده‌ای سفید رنگ است و مانند سیمان بعد از ترکیب با آب به صورت خمیر درآمده و پس از مدتی کاملا سخت می گردد. از گچ برای سفیدکاری، هموار کردن سطح، کاشی کاری، سرامیک کاری، تولید سقف کاذب و غیره استفاده می‌شود.
چوب
چوب در واقع یک نوع از مصالح ساختمانی است که علاوه بر نمای خارجی در نمای داخلی ، پوشش کف و دکوراسیون نیز استفاده می‌شود. مهمترین کاربرد چوب در ساخت کابینت و پارکت است. چوب‌هایی که برای این اهداف مورد استفاده قرار می‌گیرند، دارای ویژگی‌هایی از جمله مقاومت در برابر پوسیدگی ، ترک خوردگی، رشد باکتری و به ویژه موریانه‌ها و غیره است.
سنگ
از دیگر مصالح ساختمانی که کاربرد‌های وسیع و مهمی دارند، سنگ‌ها هستند که از آن‌ها در داخل بنا و همچنین نمای ساختمان استفاده می‌شود.مقاومت در برابر خوردگی و تغییرات دما و زیبایی، دو عامل مهمی هستند که از آن‌ها در ساختمان‌سازی استفاده می‌شود.
این نوع مصالح به چند دسته از جمله سنگ‌های آهکی سست با چسبندگی نامناسب، سنگ‌های آهکی سخت و نیمه سخت با چسبندگی مناسب، سنگ‌های آهکی فشرده، گرانیت‌ها ، کوارتزیت ها و شیشه‌ها ، تقسیم‌بندی می‌شوند.
خاک
در تعریف خاک مورد استفاده در ساختمان باید گفت ،خاک رس دارای قطر کمتر از 0/002 میلی‌متر بوده و در گروه خاک های ریز دانه قرار می گیرد . هچنین خاک رس حالت چسبندگی دارد و اگر چنین حالتی در آن وجود نداشته باشد، به آن ماسه می‌گویند. دلیل استفاده از خاک رس این است که آب را از خود عبور نمی‌دهد و برای همین است که در مکان‌هایی مانند پشت بام به منظور ضد آب کردن آن استفاده می‌شود. جذب آب به مقدار کم و فراوانی آن در طبیعت از ویژگی های خاک رس می باشد .
سرامیک
از دیگر مصالح پر کاربرد در ساختمان‌سازی سرامیک است که مانند سنگ‌ها امروزه بیشتر جنبه تزئینی در نمای داخلی و به ویژه کف پوش ساختمان‌ها را دارد. از نظر جنس، سرامیک در دسته مواد و مصالح غیرآلی و غیر فلزی قرار می‌گیرد که از خاک رس، ماسه و یک روکش سرامیکی تشکیل شده است. صنعت سرامیک با توجه به رشد چشمگیر استفاده از آن در ساختمان‌های مدرن، نسبت به بقیه صنعت‌ها در حال گسترش است.
انواع ملات‌ها
ملات‌ها را چسب ساختمانی مینامند و به همین دلیل، مهمترین مصالح ساختمانی هستند که هر بنا باید آن را به کار بگیرد. در واقع تمامی مصالح معرفی شده در بالا بدون ملات هیچ کاربردی ندارند. از ملات برای چسباندن آجر، سنگ و بلوک استفاده می‌شود. ملات انواع مختلفی دارد که بسته به موقعیت‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند که ملات در حالت کلی شامل سیمان، آهک، گل، خاک رس و ماسه است. استانبولی، بیل و کمچه ، سه ابزار پایه‌ای هستند که در ساخت ملات مورد استفاده قرار می‌گیرند.
شیشه
شیشه از آن دسته از مصالحی است که انواع و کاربرد‌های زیادی دارد که در زیر به برخی از انواع آن اشاره شده است.
- شیشه رنگی
- شیشه دوجداره
- شیشه نشکن (لمینت)
- شیشه ضد آتش
- شیشه سکوریت
- شیشه خم
- شیشه رفلکس
آهک
آهک از آن دسته مصالح ساختمانی طبیعی است که از دل معادن و به صورت سنگ آهک استخراج می‌شود و پس از فرآوری‌های لازم به پودر آهک تبدیل شده و به مواد و مصالح دیگر جهت افزایش مقاومت اضافه می گردد.
ماسه
یکی دیگر از مصالح مهم در ساخت و ساز ماسه است که ترکیب آن با آهک، یک ماده مقاوم در ساختمان‌های آجری را تشکیل می‌دهد. ماسه کوهستانی، ماسه رودخانه‌ای، ماسه بادی سه نوع ماسه‌ای هستند که در دنیا وجود دارند. ماسه کوهستانی نسبت به بقیه کیفیت بهتری برای استفاده در ساختمان‌سازی را دارد. البته دو ماسه دیگر هم دارای کاربرد‌هایی هستند؛ اما باید تغییراتی روی آن‌ها انجام شود.
خواص مختلف مصالح ساختمانی
مصالح ساختمانی همانند دیگر مواد دارای دو خاصیت فیزیکی و شیمیایی هستند. خواص فیزیکی آن‌ها شامل مقاومت در برابر انواع نیروهای کششی و فشاری بوده و خواص شیمیایی آن‌ها نیز شامل ترکیب آن‌ها با عناصر طبیعی مانند آب‌وهوا است. علاوه بر این مواد و مصالح ساختمانی دارای خواص مکانیکی نیز هستند که این موارد در حین طراحی ساختمان مد نظر قرار می‌گیرد.
تکیه بر خواص فیزیکی همانطور که از نام آن هم پیدا است، بیشتر روی ظاهر مواد یعنی رنگ، وزن، حجم، جرم، پوکی، تخلخل، وزن حجمی و وزن مخصوص است. به علاوه مواردی مانند انتقال حرارت، گرمای ویژه، گرمای ذوب، مقاومت در برابر آتش و مقاومت در برابر تغییرات دما از دیگر خواص فیزیکی مصالح ساختمانی هستند.
خواص مکانیکی مصالح ساختمانی شامل مقاومت و پایداری آن‌ها در برابر نیروهای مختلف مانند نیرو های کششی ، نیروهای فشاری ، نیرو های برشی ونیروهای پیچشی است. این خواص در تعیین مقاومت ساختمان در برابر نیروی زلزله نقشی اساسی و مهم دارند. در واقع خواص مکانیکی رابطه مستقیمی با نیرو، کار و انرژی دارند. مقاومت مصالح ساختمانی اولین دغدغه هر متخصصی است که در امر ساخت‌وساز فعالیت می‌کند. از نظری علمی، مقاومت مصالح در واقع توانایی استحکام مصالح در برابر نیروهای اعمال شده بدون خرابی و تغییر شکل پلاستیک است.
مقاومت فشاری، کششی، ضربه‌ای و پیچشی از چهار نوع مقاومتی هستند که برای تعیین کیفیت مقاومت مصالح ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
خواص شیمیایی مصالح ساختمانی نقشی اساسی در تعیین کیفیت مواد و مصالح ساختمانی دارند. در واقع کیفیت مواد در برابر هرگونه تغییرات شیمیایی توسط همین خواص تعیین می‌شود. در واقع بیشتر ترک‌هایی که روی سطوح بعد از مدتی مشاهده می‌شود، به خاطر همین توجه نکردن به خواص شیمیایی مصالح به کار رفته است.
برای محاسبه آنلاین هزینه ساخت روی گزینه مد نظر خود کلیک کنید
سخن آخر
مهمترین نکته در انتخاب لیست مصالح مورد نیاز ساختمان با کیفیت بودن آن‌ها است. موارد زیادی پیش آمده که بنّا‌هایی با بهترین نقشه‌های ساختمانی هم به دلیل به کار نبردن مواد و مصالح مناسب بعد از مدتی دچار مشکل شده اند. از این رو شناخت مواد و مصالح با کیفیت و به کار بردن بهترین نوع آن‌ها برای دست اندر کاران این صنعت و به منظور کسب بالاترین کیفیت، لازم و ضروری است.
سوالات کلیدی :
- انواع مصالح ساختمانی چیست ؟
سنگ ، سیمان ، گچ ، آهک و … که در این مقاله به طور کامل به آن پرداخته شده است.
- انواع خواص مصالح ساختمانی چیست ؟
خواص فیزیکی ، خواص شیمیایی و خواص مکانیکی که در این مقاله به طور کامل به آن پرداخته شده است.
بسیار کامل و جامع بود. ممنون.
سلام
ممنون که همراه ما هستید.