یک طرح عمرانی شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌های عمرانی است که بر اساس مطالعات فنی ، اقتصادی و اجتماعی به‌وسیله دستگاه‌های اجرایی انجام می‌شود. هدف از این طرح‌ها، تحقق بخشیدن به برنامه‌های عمرانی بلند مدت است و معمولاً با بودجه‌ای معین و ظرف مدت معینی اجرا می‌گردند.
معمولاً تولد و ظهور یک پروژه عمرانی بر اساس یک نیاز در کسب و کار و یا بر اساس بررسی ضرورت نزد یک سرمایه گذار آغاز گردد. مسلماً قبل از شروع عملیات اجرایی اقدامات و مطالعات زیادی جهت انتخاب یک پروژه انجام می‌شود. مطالعاتی که اگر تحلیل و بررسی‌های آن به درستی انجام نشود ممکن است به عدم موفقیت و یا شکست پروژه منجر شود.
مفهوم طرح و پروژه چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
ابتدا لازم است مفهوم طرح و پروژه عمرانی را عنوان نماییم. زیر این دو ماهیت متفاوتی در هر مرحله از پروژه دارند. مفهوم طرح در واقع ایده یا پیشنهاد خامی است که به صورت مجموعه‌ای از کارها و عملیات جهت رسیدن به اهداف و استراتژی‌های کلان تعریف شده و مطرح می‌شود.
برای محاسبه آنلاین هزینه ساخت روی گزینه مد نظر خود کلیک کنید
تعریف پروژه
به مجموعه فعالیت‌های به هم مرتبط به منظور دست یابی به نتیجه معین با داشتن یک شروع، پایان و بودجه تعریف شده ، پروژه گفته می‌شود. اگر پروژه را بخواهیم به صورت فرآیندی و مفهومی ترسیم کنیم می‌توان مرحله تولد یک پروژه را از مرحله طرح تا مرحله تحویل پروژه به صورت خلاصه مشاهده کرد.
مطالب مرتبط: مدیریت مصالح پروژه و تأثیرات آن بر کاهش هزینه‌های پروژه‌های عمرانی
فرآیندهای پیش از پروژه عمرانی چیست؟
در این مقاله قصد داریم در خصوص فرآیندها و نیازمندی‌های قبل از شروع پروژه صحبت کنیم که شامل مواردی همچون پیشنهاد و ترسیم طرح، مطالعات تکمیلی ، تصویب طرح ، پیاده‌سازی و نحوه‌ی اجرای پروژه است.
مرحله‌ی اول، پیشنهاد و ترسیم طرح
در این مرحله سؤالات اولیه در خصوص اجرای طرح مطرح می‌شود. این قسمت زمان ظهور و تولد یک طرح است که ممکن است از یک جرقه و یا سؤال در ذهن سرمایه گذار و یا کارفرما شروع شود. سؤالات مهم در این مرحله شامل موارد ذیل است.
- مزایا و منافع کسب شده طرح
- شناسایی ذینفعان کلیدی طرح
- اهداف طرح
- تعیین اسکوپ و محدوه کار
- تهیه زمان‌بندی اولیه پروژه عمرانی (پس از تصویب طرح ، برنامه تفصیلی تهیه خواهد شد)
ممکن است در ابتدا برای تمامی این سؤالات پاسخ و یا جواب کاملی دریافت نشود. در این مرحله سؤالات زیر در ذهن فرد و یا تیم پیشنهاد دهنده طرح عنوان می‌شود.
چه؟ نتایج
چرا؟ هدف، توجیه
چه کسی؟ تیم، مدیر
کجا؟ محل
با چه؟ منابع
کِی؟ برنامه ریزی
با کدام روش؟ تکنیک‌ها، مهارت‌ها
برای چه کسانی؟ ذینفعان
مرحله‌ی دوم، تهیه مطالعات تکمیلی و تصویب طرح
در این مرحله است که تمامی سؤالات باید جواب داده شود و برای رسیدن به این جواب‌ها باید مطابق مراحل زیر اقدام نمود تا طرح توجیهی و امکان سنجی طرح بدست آید.
مشخص شدن متولی طرح
تشکیل تیم مطالعات طرح و وظایف مربوطه
تکمیل اطلاعات فنی طرح
تهیه ساختار شکست و زمان‌بندی کلان پروژه
تدوین بودجه (درآمدها و هزینه‌ها)
تحلیل و نهایی سازی مطالعات طرح
تصویب و شروع پروژه عمرانی
طرح توجیهی یا مطالعه امکان‌سنجی پروژه عمرانی
مطالعه امکان سنجی مهم‌ترین قدم در اجرای یک پروژه است، زیرا پایه و اساس انجام هر نوع فعالیتی می باشد . به طور مثال طراحی پروژه. هرگونه خطا و اشتباه در این مرحله، می‌تواند موفقیت پروژه را به خطر بی اندازد و موجب شکست آن شود. یک طرح توجیهی، فقط به این سؤال پاسخ نمی‌دهد که آیا این پروژه امکان‌پذیر است؟ بلکه به شناسایی دقیق بازار هدف، موقعیت بازار، همچنین به سایر ویژگی‌های طرح برای دستیابی به حداکثر موفقیت در اجرای پروژه می‌پردازد.
مطالعات امکان‌سنجی در سـه مرحلـه شناسایی امکانات، امکان‌سنجی اولیه و امکان‌سنجی نهایی صورت پذیرد. در مرحله اول به مطالعه و دریافت اطلاعات اولیه می‌پردازیم. پس از آن امکانسجی اولیه و خام صورت می‌پذیرد و مفروضات طرح را بر اساس شرایط عمومی کشور موردمطالعه قرار می‌دهد. پس از ارائه اولیه گزارش برای سرمایه‌گذاران اصلی و دریافت نظرات و خواست‌های آن‌ها مطابق مفروضات اولیه …گزارش نهایی امکان سجی تهیه می‌شود.
در این مرحله باید جزئیات پروژه به حدی روشن شود که ابهامی در خصوص طرح پروژه، روش‌های اجرا و فروش محصول نهایی پروژه نباشد؛ که در صوت تائید طرح، شروع برنامه ریزی اولیه پروژه (گام سوم) در دستور کار قرار می‌گیرد.
یک گزارش امکان‌سنجی پروژه شامل چه قسمت‌های است؟
آشنایی با مفروضات طرح (مفروضاتی که مطابق خواسته‌های سرمایه‌گذار هستند)
مطالعات بازار (بررسی روند تقاضای محصول نهایی طرح) و بررسی رقبای موجود
مطالعات فنی و برآورد امکانات زیر بنایی طرح (طرح و کانسپت اجرایی پروژه باید در این مرحله تعریف شود)
برآورد سرمایه گذاری طرح
برآورد هزینه‌های ساخت با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی (تحریم، تورم و غیره)
پیش بینی مالی و نحوه تأمین مالی طرح
تحلیل شاخص‌های مالی و اقتصادی طرح IRR) ،NPV و نرخ بازگشت سرمایه، نقطه سر به سر، دوره بازگشت سرمایه)
با وجود اینکه در هنگام ارزیابی و امکان‌سنجی طرح‌ها، عمدتاً تصمیم‌گیری‌ها بر اساس خروجی‌های مطالعات مالی است، اما صحت خروجی‌های بخش مالی، کاملاً وابسته به صحت اطلاعات ورودی است که از مطالعات بازار و مطالعات فنی و برآورد هزینه‌ها به دست می‌آیند. این به معنی آن است که دریافت اطلاعات هر چقدر به واقعیت نزدیک‌تر باشد خروجی گزارش تحلیلی دقیق تر خواهد بود. همچنین در کنار مطالعات باید به قوانین و ضوابط جدید سازمان‌های حکومتی آگاهی یافت زیرا در حصول نتیجه در محصول نهایی پروژه تأثیر بسزایی دارد (مجوزها، پروانه، انشعابات، خلافی‌ها، سطح اشغال و غیره) از جمله این موضوعات است.
مرحله‌ی سوم، پیاده‌سازی و نحوه‌ی اجرای پروژه
پس از تصویب طرح باید مفروضات روش اجرای پروژه که در مرحله قبل پیشنهاد و مصوب شده است را به مرحله اجرا در آوریم. از جمله مفروضات اجرایی این مرحله به موارد ذیل می‌توان اشاره نمود.
- برون‌سپاری یا داخلی سازی پروژه با توجه به منابع موجود سازمانی
- برنامه ریزی روش قراردادی اجرا
- مشخص شدن روش‌های فروش
صفر تا صد اجرای یک پروژه عمرانی
در اینجا برای درک بهتر اجرای یک پروژه عمرانی سعی شده تا توضیحات مختصری راجع به سه فاز اصلی یک پروژه ساختمانی به‌عنوان زیر مجموعه‌ای از پروژه‌های عمرانی به صورت اجرای سازه ساختمان، اجرای تأسیسات و در نهایت اجرای نماکاری و طراحی دکوراسیون داخلی ذکر نماییم. طبیعتاً در هر کدام از این فازها، چند مرحله از اجرای پروژه صورت می‌گیرد. باید اشاره کرد که عدم استفاده از نیروی کار ماهر و مواد و مصالح مناسب در این مراحل باعث خروجی بی کیفیت آن پروژه خواهد شد.
مرحله اول ساخت یک پروژه عمرانی بخش سازه آن بوده که شامل اجزای زیر است.
- مقاوم سازی دیواره گود
- پیاده کردن پی‌ها و مگر
- آرماتوربندی فونداسیون
- قالب‌بندی فونداسیون
- بتن‌ریزی
- ساخت و اجرای اسکلت فلزی
- ساخت و اجرای اسکلت بتنی
- اجرای سقف
تا این مرحله از کار، می‌توان گفت که بخش سنگین اجرای یک پروژه ساختمانی به پایان رسیده است و از این مرحله به بعد پروژه وارد بخش سفت کاری و اجرای تاسیسات می شود ، که مراحل آن به شرح زیر است :
- دیوارچینی (بیرونی و داخلی)
- نصب دودکش، هواکش و سیستم فاضلاب
- لوله کشی گاز
- لوله کشی فاضلاب
- اجرای تأسیسات الکتریکی و آتش نشانی
- اجرای شاسی کشی آسانسور
- کف سازی طبقات
- نصب چهارچوب درب و پنجره
- گچ و خاک و گچ کاری
فاز سوم شامل نازک کاری و طراحی دکوراسیون داخلی ساختمان است. در صورتی که مراحل بالا به طور کامل و به ترتیب انجام شده باشد، اکنون یک ساختمان نیمه کاره وجود دارد که باید کارهای مربوط به نازک کاری و طراحی دکوراسیون داخلی آن انجام گردد. این کارها شامل کار بر روی کف، دیوارها و سقف می‌شود و لازم است که قسمت‌های دیگری نیز به سازه نیمه کاره اضافه شود. موارد زیر فرآیندهای تکمیلی یک ساختمان هستند.
- کاشی و سرامیک کاری
- اجرای نمای ساختمان
- گچ کاری و نازک کاری
- نصب کابین آسانسور
- اجرای کابینت آشپزخانه
- نصب چینی آلات بهداشتی
- نصب درب ورودی داخلی و ورودی ساختمان
- نصب کمدهای دیواری
- نقاشی و دکوراسیون داخلی
مرحله اختتام پروژه عمرانی
شایان ذکر است که تیم مدیریت یک پروژه عمرانی باید به اندازه کافی قدرتمند باشد تا لحظه به لحظه اجرای پروژه را تحت نظر گرفته و کنترل نمایند. در غیر این صورت احتمال خطا کردن توسط افراد مبتدی و بی تجربه و در نهایت شکست پروژه وجود دارد. پس از مرحله نقاشی و نصبیات یک پروژه عمرانی، مرحله پایان کار پروژه عمرانی و آغاز بهره‌برداری از آن است. در این مرحله همه ذینفعان آن پروژه به سود و منفعتی که طبق آن پروژه را شروع کرده‌اند می‌رسند زیرا پروژه عمرانی با موفقیت به پایان رسیده است.
مطالب مرتبط: کنترل پروژه چیست و متخصص کنترل پروژه یا مدیر پروژه چه وظایفی دارد؟
سخن آخر
عمران به معنی آبادانی است و پروژه عمرانی یعنی آباد کردن و بهره‌برداری از محلی که تا قبل از آن بی‌استفاده بوده است. پروژه عمرانی مراحلی دارد که باید دقیق آن‌ها را اجرا کرد تا پروژه با موفقیت انجام شود. مدیران پروژه باکفایت کسانی هستند که می‌توانند با اجرای پروژه‌های عمرانی پر سود، شهر و کشور خود را آباد کنند. واحد عمران و ساختمان یک شرکت با اتکا به نیروی انسانی متخصص و مجرب خود باید سعی بر آن داشته باشد که ضمن حفظ برنامه زمانبدی، نسبت به اجرای مناسب و استاندارد پروژه، در راستای تأمین رضایت ذینفعان گام بردارد.
سوالات کلیدی :
- فرآیندهای پیش از پروژه عمرانی چیست؟
پیشنهاد و ترسیم طرح، مطالعات تکمیلی ، تصویب طرح و پیاده‌سازی برخی از این فرآیندها هستند .
- گزارش امکان‌سنجی پروژه شامل چه قسمت‌هایی است؟
آشنایی با مفروضات طرح ، مطالعات بازار ، بررسی رقبای موجود ، مطالعات فنی و برآورد امکانات زیر بنایی طرح برخی از این قسمت ها هستند .
بسیار مطلب خوب و کاربردی بود ..ممنون از وب سایت شما…
ممنون از نظرات مفید شما