ارزیابی پیمانکارانی که در مناقصات مختلف شرکت می‌کنند از جمله موضوعات مهم از نظر کارفرمایان و سرمایه گذاران است، زیرا در درجه اول این پیمانکاران هستند که بعد اجرایی پروژه را به دوش می‌کشند و کنترل فرایندهای مالی در پروژه بسیار متفاوت از پیش بینی‌ها و اعداد و ارقام اعلام شده است. بنابراین استفاده از شیوه‌های مناسب در زمینه انتخاب پیمانکار باصلاحیت و جلوگیری از هدر رفتن منابع پروژه از اهمیت ویژه‌ای در پروژه‌ها برخوردار است. در ادامه با متری چند همراه باشید.
انواع مناقصات
انواع مناقصات در ارگان‌های مختلف در ایران به شرح زیر هستند.
مناقصه یک‌مرحله‌ای
در این نوع مناقصه با توجه به دلایل مختلف (مثل عمومی بودن آیتم‌های درخواست خرید کالا و خدمات) نیازی به ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها وجود ندارد. در نتیجه پس از درج چند نوبت آگهی در مورد مناقصه، معمولاً تمام پیشنهادهای ارسالی در یک جلسه گشوده شده و شرکت یا شخصی که پایین ترین قیمت را پیشنهاد کرده باشد به عنوان برنده مناقصه تعیین می‌گردد.
مناقصه دومرحله‌ای
این نوع مناقصه در مواردی انجام می‌شود که لازم است پیشنهادها ابتدا در کمیته فنی بازرگانی مورد بررسی قرار گیرند. در نتیجه در مرحله بازگشایی پاکت تنها تأمین کنندگانی که اطلاعات آنها در کمیته فنی بازرگانی مورد تأیید قرار گرفته است بررسی خواهند شد و برنده بر اساس برتری در عوامل مختلفی مانند مشخصات، استانداردها ، کارایی و دوام تعیین می گردد.
مناقصه یک‌مرحله‌ای با ارزیابی کیفی
این نوع مناقصه معمولاً مشابه مناقصه دومرحله‌ای برگزار می‌گردد. در برخی موارد در این نوع مناقصه در مرحله اول تنها اطلاعات ارزیابی کیفی پیمانکاران دریافت شده و سپس از پیمانکاران انتخاب شده در مرحله اول جهت اعلام قیمت‌های پیشنهادی دعوت به عمل می‌آید.
مناقصه محدود
این نوع مناقصه معمولاً با توجه به انحصار برخی کالاها و خدمات در بین چند تأمین کننده محدود برگزار شده و فقط از این تأمین کنندگان جهت شرکت در مناقصه دعوت به عمل می‌آید. جهت برگزاری این نوع مناقصه معمولاً لازم است مدارک موردنیاز مانند مجوز مدیرعامل و … در درخواست خرید کالا ضمیمه شده باشد.
برای محاسبه آنلاین هزینه ساخت روی گزینه مد نظر خود کلیک کنید
ترک تشریفات مناقصه
این نوع مناقصه معمولاً تنها در شرایطی مورداستفاده قرار می‌گیرد که کالاها و خدمات موردنظر منحصراً از یک تأمین کننده قابل تهیه است. در نتیجه جهت برگزاری این نوع مناقصه معمولاً لازم است مجوزهای موردنیاز در فرم درخواست خرید کالا ضمیمه شده باشد. در نتیجه پس از استعلام قیمت و تعیین آیتم‌های موردنظر جهت خرید، گردش کارِ ارجاع سفارش جهت عقد قرارداد با این تأمین کننده آغاز می‌گردد.
ارزیابی پیمانکاران چیست؟
ارزیابی و انتخاب پیمانکاران با صلاحیت اجرایی، یک قسمت مهم از فرایند ساخت در پروژه است، زیرا پیمانکاران از عوامل اصلی تبدیل منابع مصرف شده در پروژه به محصول نهایی به حساب می‌آیند. ارزیابی کیفی پیمانکاران عبارت است از ارزیابی خدمات، تجهیزات و توان مالی، مدیریتی و تخصصی پیمانکاران شرکت کننده در مناقصات پروژه که توسط تیم ارزیابی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
ارزیابی پیمانکاران و تأثیر آن بر موفقیت پروژه چیست؟
یکی از عوامل موفقیت و یا عدم موفقیت در پروژه‌ها انتخاب پیمانکاران با صلاحیت است. در همین راستا توجه به توانمندی‌های پیمانکاران (شاخص‌های ارزیابی) و اهداف پروژه (عوامل موفقیت پروژه) به‌صورت همزمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سازمان پروژه تلاش می‌کند تا با انتخاب و هدایت پیمانکاران با صلاحیت، پروژه‌های خود را در چهارچوب سه شاخص کلیدی پروژه یعنی هزینه، زمان و کیفیت ، مطابق با اهداف تعریف شده به پایان رساند.
عدم تسلط پیمانکاران به دستورالعمل‌های فنی و اجرایی، عدم تأمین نقدینگی مورد نیاز و ضعف در تأمین تجهیزات مورد نیاز در عملیات اجرایی ، باعث ایجاد تأخیر و یا نقص در عملیات اجرایی پروژه می شود که هر دو عامل تأثیری مستقیم بر قیمت تمام شده پروژه دارد.
عوامل تأخیر در پروژه‌ها و یا عوامل عدم موفقیت پروژه که پیمانکاران در آن تأثیر دارند چیست؟
- انتخاب پیمانکار تنها به دلیل اعلام قیمت پایین در موضوع قرارداد
- ضعف در مدیریت اجرایی پیمانکار
- عدم برنامه‌ریزی
- ضعف در برنامه‌ریزی و کنترل پروژه
- تجربه ناکافی پیمانکار
- مشکلات مالی پیمانکار
- عملکرد ضعیف پیمانکار
- تعریف پست‌ها و اشخاص حاضر در یک پروژه
در شرایط کنونی بسیار لازم است با استفاده از مکانیزم‌ها و روش‌های استاندارد، مدلی را برای سازمان تدوین نمود تا کمترین میزان عدم موفقیت محصول نهایی پروژه و همچنین موفقیت پروژه را شاهد باشیم.
مطالب مرتبط: آشنایی با تهیه ساختار شکست کار در اکسل برای پروژه‌ها
پیمانکار کیست؟
پیمانکار شخص حقیقی یا حقوقی است که جهت اجرای عملیات موضوع پیمان (طراحی، ساخت، نصب، تأمین) با او قرارداد منعقد می‌شود. این تعریف به چهار مورد مهم موضوع قرارداد، کارفرما و وظایف او، اسناد و مدارک و نقشه‌ها و در نهایت مبلغ قرارداد اشاره دارد.
پیمانکاران پروژه‌ها به دو دسته زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
- پیمانـکار عمومی و حقوقی به شرکتی گفته می‌شود که دارای تجربه کافی در زمینه اجرای و اداره پروژه‌های ساختمانی داشته و در یک‌زمان توان اجرا و راهبری چندین پروژه را توأمان داشته باشد.
- پیمـانکار جزء هم شخص حقیقی یا حقوقی است که تخصص در کارهای اجرایی دارد و پیمانـکار برای اجرای بخشی از عملیات موضوع پیمان با او قرارداد می‌بندد.
تیم ارزیابی از چه کسانی تشکیل می‌شود؟
تیم ارزیابی پیمانکاران متشکل از مدیر پروژه مربوطه، مسئول تیم مهندسی و مسئول امور قراردادهای پروژه است که با استفاده از مکانیزم و شاخص‌های تعریف و مطرح شده، ارزیابی پیمانکاران را مورد بررسی قرار می‌دهند.
روند کار تیم ارزیابی چیست؟
کمیسیون مناقصه برای تعیین برنده مناقصه، پیشنهادهای واصله را با رعایت آیین‌نامه معاملات دولتی افتتاح و قرائت می‌کند. کمیسیون مزبور ابتدا پاکت الف را باز می‌کند و در صورتی که پیمانکار تمامی شرایط مناقصه را رعایت و کلیه مدارک را ارسال کرده باشد،مبادرت به افتتاح پاکت ب (برگ پیشنهاد مبلغ) می‌کند.
مناقصه‌گذار پس از ارزیابی پیشنهادها و تهیه جدول مقایسه، از بین پیشنهادهایی که تمامی شرایط مناقصه را دارا باشند و قیمت پیشنهادی آن ها خارج از دامنه قیمت مناقصه قرار نداشته باشد ، مناسب‌ترین پیشنهاد را از نظر مالی و سایر شرایط انتخاب و به‌عنوان برنده مناقصه معرفی می‌کند. ضمانت‌نامه شرکت در مناقصه در صورتی که برنده مناقصه از انعقاد قرارداد امتناع ورزد به نفع کارفرما ضبط خواهد شد و از نفر دوم برای عقد قرارداد دعوت می‌شود .
کارفرما کیست؟
در ساخت‌وساز از اصطلاح کارفرما به عنوان توصیفی برای صاحب پروژه استفاده می‌شود. اما برای داشتن تعریفی فنی باید گفت که کارفرما، فرد حقیقی یا حقوقی است که به عنوان یک طرف امضاکننده قرارداد جهت اجرای عملیات مورد توافق در قرارداد با طرف دیگر یعنی پیمانکار، مشاور یا کارگر همکاری می‌کند.
کارفرما جهت نیل به اهداف، افرادی را استخدام و بر طبق اصول ساختمان‌سازی رفتار می‌کند.همچنین با صدور دستورالعمل ، هماهنگی و بررسی اطلاعات تهیه شده توسط پیمانکار، فرمان اجرای کار را صادر می‌کند. به علاوه، کارفرما در حوزه ساختمانی به صاحب کار که مالک پروژه است نیز اطلاق می‌گردد.
مدیر پروژه کیست؟
شخصی که مسئولیت راهبری و انجام اثربخش مراحل اجرای پروژه از آغاز تا پایان پروژه را به عهده دارد. مدیران پروژه عوامل تغییر در سازمان هستند؛ آنها اهداف پروژه خود را مشخص می‌کنند و از مهارت و تخصص خود برای ایجاد یک حس مشترک در تیم پروژه استفاده می‌کنند. آنها از چالش‌های جدید و مسئولیت رهبری کسب و کار لذت می‌برند.
مدیران پروژه تحت فشار بسیار کار می‌کنند و با تغییر و پیچیدگی در محیط‌های پویا ارتباط برقرار می‌کنند. یک مدیر پروژه به‌راحتی می‌تواند بر روی جزئیات کوچک ولی مهم یک “تصویر بزرگ”در زمان خودش، تمرکز کند.
مدیران پروژه، مهارت‌های افراد را برای ایجاد اعتماد و ارتباط در میان همه ذی‌نفعان پروژه، حمایت می‌کند. کسانی که از نتایج پروژه استفاده می‌کنند، کسانی که منابع موردنیاز را مدیریت می‌کنند و اعضای تیم پروژه، را پرورش می‌دهند.
آنها رویکرد خود را در زمینه و محدودیت‌های هر پروژه تطبیق می‌دهند و می دانند که هیچ اندازه‌ای نمی‌تواند متناسب با تمام انواع پروژه‌ها باشد. آنها همیشه مهارت‌های خود و مهارت‌های تیم خود را از طریق بررسی درس‌های یاد شده در تکمیل پروژه‌ها بهبود می‌بخشند.
در سراسر جهان تقاضا برای مدیران پروژه در حال افزایش است. در دهه‌های گذشته، با افزایش سرعت رشد اقتصادی و تکنولوژی، سازمان‌ها بیشتر و بیشتر انرژی خود را به سمت پروژه‌ها هدایت می‌کردند تا انجام عملیات معمول. امروز مدیران ارشد و مدیران منابع انسانی مدیریت پروژه را به عنوان یک شایستگی استراتژیک که برای موفقیت تجاری ضروری است، لازم می‌دانند.
شاخص ارزشیابی چیست؟
عددی است که مرتبه (امتیاز) هر یک از پیمانکاران را در مقایسه با دیگر پیمانکاران در حوزه‌ها و شاخص‌های تعیین شده در این دستورالعمل (مطابق جدول شماره 1) نشان می‌دهد.
معیارها و شاخص‌های ارزیابی پیمانکاران کدام‌اند؟
معیارهای ارزیابی و امتیازدهی به پیمانکاران بر اساس موارد ذیل خواهد بود.
- تجربه در زمینه موردنظر (سابقه اجرایی)
- حسن سابقه و رضایت در کارهای قبلی
- توان مالی و پشتیبانی
- توان تجهیزاتی
- توان مدیریتی، فنی و برنامه‌ریزی
سابقه اجرایی شامل چه مواردی می‌شود؟
ارزیابی تجربه و سابقه اجرایی بر اساس اطلاعات مربوط به تعداد و نوع کارهای اصلی و مشابه انجام شده پیمانکار در یک دوره مشخص (5 ساله) در گذشته تعیین می‌شود. حداکثر امتیاز در صورتی احراز می‌شود که حجم معادل یا بیشتر از موضوع مناقصه در هر سال توسط پیمانکار اجرا شده باشد و برای مقادیر کمتر امتیاز تجربه به تناسب کاهش می‌یابد. دراین‌رابطه ارائه گواهی صلاحیت پیمانکاری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. گواهی‌نامه صلاحیت پیمانکاری توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری صادر می‌شود.
حسن سابقه و رضایت در کارهای قبلی چگونه ارزیابی می‌شود؟
به‌منظور ارزیابی پیمانکاران و برای تعیین امتیاز حسن سابقه در کارهای قبلی ، اخذ اطلاعات 5 سال گذشته از طریق اظهار موضوع قرارداد ها ، مبلغ قراردادها، نام، نشانی پروژه ها و سرمایه‌گذار مورد بررسی قرار می‌گیرد. امتیاز ارزیابی کارفرمایان کارهای قبلی نسبت به مواردی نظیر کیفیت کار، کفایت کادر فنی، انجام بموقع پروژه و همکاری با کارفرما و عدم ورود به مباحث حقوقی در دوران پروژه مشخص می‌شود.
توان مالی و پشتیبانی در ارزیابی پیمانکاران
امتیاز توان مالی و تشخیص آن بر اساس نظر سازمان بررسی‌کننده طبق مدارک و مستندات ارائه شده توسط پیمانکار مشخص می‌شود که شامل موارد زیر است.
- میزان دارایی‌های ثابت
- مبلغ قراردادهای فعال و جاری
- قبول شرایط پرداخت شرکت (تهاتر و …)
- مبلغ مطالبات ناشی از صورت‌وضعیت‌ها و سایر موارد
توان تجهیزاتی پیمانکاران
ارزیابی توان تجهیزاتی از طریق اعلام لیست تجهیزات، دستگاه‌ها و ماشین‌آلات مرتبط با نیاز پروژه بر مبنای ارزش ریالی تجهیزات و بازدید میدانی از آنها صورت می‌پذیرد. در صورتی که امکان تأمین حداقل ماشین‌آلات و تجهیزات موردنیاز پروژه توسط پیمانکار احراز شود، حداکثر امتیاز تعلق‌گرفته و در غیر این صورت، به‌تناسب امتیاز داده می‌شود. به علاوه امتیاز مربوط به ماشین آلات در صورتی مورد محاسبه قرار می‌گیرد که اسناد خریداری و یا اجاره‌ای توسط پیمانکار به همراه مستندات ارائه شود.
توان مدیریتی، فنی و برنامه‌ریزی
میزان امتیاز فنی و برنامه‌ریزی بر اساس معیارهای زیر محاسبه می‌شود.
- مدارک و امتیازات (گرید) سازمانی
- کفایت کارکنان کلیدی از نظر دانش و تجربه کاری
- کفایت کادر فنی
- امکانات و تجهیزات فنی و مهندسی
- وجود تشویق‌نامه‌ها، گواهینامه‌ها، عضویت در نهادها و سازمان‌ها
به‌علاوه موارد بالا، مدنظر قراردادن موارد زیر هم مهم است.
- نمودار سازمانی پیمانکار می‌بایست به همراه مسئولان هر بخش از سازمان ضمیمه اسناد گردد.
- پیمانکار باید کارکنان کلیدی و پرسنل فنی را به طور جداگانه همراه با مشخصات آنها معرفی نماید. ارائه لیست بیمه عوامل اصلی و تصویر دانشنامه‌های آنان الزامی است.
- امتیاز کیفیت و کفایت کادر فنی پروژه‌ها بر اساس اطلاعات فرم شماره 2 مورد ارزیابی قرار گرفته و نحوه امتیازدهی بر اساس جدول ارزیابی حسن سابقه خواهد بود.
- جهت اخذ امتیاز توان برنامه‌ریزی و کنترل پروژه ضروری است تا بخش کنترل پروژه شرکت و استراتژی‌های آن طی دستورالعمل برنامه‌ریزی و کنترل پروژه معرفی و تبیین گردد و فایل آخرین گزارش ماهیانه کنترل پروژه‌های اعلام شده ضمیمه شود.
- حداکثر امتیاز مربوط به برنامه‌ریزی و کنترل پروژه در صورتی احراز می‌شود که در سوابق 7 سال گذشته پیمانکار موضوع فرم‌های شماره 1 و 2 (حداقل دو پروژه بدون تأخیر غیرمجاز تا تحویل موقت) وجود داشته باشد.
جدول ارزیابی پیمانکاران
پس از بررسی 5 شاخص مطرح شده در بالا، تیم ارزیابی پروژه جهت ارزیابی پیمانکاران مطابق فرمت و جدول زیر، ارزیابی پیمانکاران را در دستور کار قرار می‌دهند.
| ردیف | شاخص | وزن هر شاخص
|
امتیاز هر شاخص
|
امتیاز از کل |
| 1 | تجربه در زمینه موردنظر (سابقه اجرایی) | 20%
|
||
| 2 | حسن سابقه و رضایت در کارهای قبلی
|
15%
|
||
| 3 | توان مالی و پشتیبانی
|
27%
|
||
| 4 | توان تجهیزاتی
|
13%
|
||
| 5 | توان مدیریتی فنی و برنامه‌ریزی
|
25%
|
||
| جمع کل | 100% |
مطابق دستورالعمل سازمانی و نظر تیم ارزیابی، ارزش و وزن هر شاخص مطابق با اهمیت آن تعریف می‌شود و وزن هر شاخص عددی از 100 درصد است. همچنین در انتها جمع کل وزن معیارها باید برابر با 100% شود. امتیاز هر شاخص، عددی است که هر کدام از اعضا تیم ارزیابی به پیمانکار مربوطه، مطابق شاخص‌های عنوان شده می‌دهد. امتیاز از حاصل ضرب وزن هر معیار در امتیاز دریافت شده پیمانکار بدست می آید .
مطالب مرتبط: اصول و روش های کاربردی در مدیریت مالی پروژه‌های ساختمانی
سخن آخر
در پایان باید به این نکته اشاره شود که مدل و شاخص‌های ارزیابی در پروژه مربوط به همان سازمانی است که تدوین شده است. در هر صورت برای بیان ضروریات ارزیابی پیمانکاران، مطالب ذکر شده در این مقاله برگرفته از مدول و شاخص‌های یکسان جهت ارزیابی پیمانکاران شرکت کننده در مناقصات پروژه است.
سوالات کلیدی :
- عوامل تاخیر و عدم موفقیت پیمانکاران در پروژه ها چیست ؟
ضعف در برنامه‌ریزی و کنترل پروژه ، تجربه ناکافی پیمانکار ومشکلات مالی پیمانکار برخی ازاین عوامل هستند .
- معیارها و شاخص‌های ارزیابی پیمانکاران کدام‌اند؟
تجربه در زمینه موردنظر ، حسن سابقه و رضایت در کارهای قبلی و توان مالی و پشتیبانی برخی ازاین عوامل هستند .
ممنون از سایت خوب متری چند و دست اندرکاران با انگیزه آن، وب سایت عالیه و مقالات بسیار باکیفیت و علمی هستند