در جوامع امروزی، بحران ها به عنوان یک واقعیت جدایی ناپذیر شناخته می شوند. آنها انواع مختلفی دارند، از بحران های طبیعی مانند زلزله، سیل و آتش سوزی تا بحران های امنیتی، اقتصادی، سیاسی و حتی بحران های سازمانی. این حوادث باعث تخریب و افزایش هزینه بازسازی خانه ها میشوند و ممکن است عواقب جبران ناپذیری برای سازمان ها، جوامع و افراد به همراه داشته باشند. به همین دلیل، مدیریت بحران در مقابله با حوادث، جایگاه ویژه ای در توسعه سازمان ها دارد. در این مقاله، ما قصد داریم تعریف دقیق مدیریت بحران را بررسی کرده و سپس به نقش آن در پیشگیری و مقابله با حوادث و بحران ها بپردازیم.
برای محاسبه آنلاین هزینه ساخت روی گزینه مد نظر خود کلیک کنید
مراحل شش گانه مدیریت بحران
مدیریت بحران یک فرآیند استراتژیک است که در برابر وقوع رویدادها و شرایط غیرمنتظره، سازمان ها را برای مقابله با آنها آماده می سازد. مراحل شش گانه مدیریت وقایع بحرانی یک چهارچوب قابل اجرا و استاندارد است که سازمان ها می توانند از آن برای مدیریت و کنترل بحران ها استفاده کنند. این مراحل به ترتیب زیر هستند:
پیشنهادی: هزینه ساخت آپارتمان
قدم اول: شناسایی بحران
برنامه شناسایی بحران اقداماتی است که سازمان ها برای کاهش خسارت ها و زیان های ناشی از بحران به آن می پردازند. سازمان هایی که، این برنامه را تدوین نکرده اند، ممکن است در مواجهه با بحران ها ضرر و زیان بیشتری ببینند. یک برنامه مدیریت و شناسایی بحران می تواند در مواجهه با بحران ها ارتباطات مطلوبی را با مشتریان، کارکنان و سایر ذینفعان فراهم کند.
قدم دوم: ارزیابی و تحلیل بحران
بعد از اینکه با یک بحران مواجه شدیم، مدیران نیاز به استراحت و آرامش روحی و روانی دارند تا از خستگی جبران کنند. مهم است که بازنگری کنیم و به سوالات مهمی مانند علت و رخداد بحران پاسخ دهیم و روش ها را بهبود بخشیم تا از تکرار اشتباهات در آینده جلوگیری کنیم.
قدم سوم: برنامه ریزی بحران
مدیران باید باور داشته باشند که بهبود مستمر، یعنی پیشرفت مداوم، برای سازمان بسیار مهم است. برای آمادگی در برابر بحران، اولین قدم بازنگری و بررسی آمادگی سازمانی است. به عبارت دیگر، باید بررسی کنیم که آیا سازمان ما آماده مواجهه با بحران است یا خیر. در صورتی که برنامه مدیریت بحرانی وجود نداشته باشد، باید فوراً یک برنامه مدیریت وقایع بحرانی را در سازمان اضافه کنیم.
مطلب پیشنهادی: مدارک مورد نیاز جهت صدور پروانه
قدم چهارم: آمادگی بحران
هدف اصلی پس از بروز یک بحران، یافتن نشانه های اولیه خطر است. برای این منظور، مدیران باید محیط داخلی و خارجی سازمان را مورد بررسی قرار داده و تجزیه و تحلیل (نقاط قوت، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدات) را انجام دهند تا روندهای هشداردهنده و تهدیدکننده را شناسایی کنند. با برنامه ریزی مناسب، مدیران می توانند نشانه های بحران را زودتر تشخیص داده و در صورت لزوم به آن پاسخ دهند.
قدم پنجم: واکنش به بحران و مداخله
در شرایطی که نشانه های اولیه خطر به قدری روشن و نگران کننده هستند که نمی توان آنها را نادیده گرفت، مدیران نیاز به مداخله دارند. آنها باید نشانه ها را مورد بررسی دقیق قرار داده، با متخصصان مشورت کنند و تمام عوامل مرتبط با ریسک را ارزیابی کنند تا مطمئن شوند که این نشانه ها به بحران منجر نمی شوند.
قدم ششم: ارزیابی و بهبود بعد از بحران
اهالی نزدیک رودخانه های طغیان‌گر با کیسه های شن آشنا هستند؛ زیرا این کیسه ها می توانند در مقابل سیل، خانه ها را نجات داده و ویرانی را ممانعت کنند. بنابراین سازمان باید از همه امکانات خود استفاده کند و تیم مدیریت حوادث بحران را آماده سازند. همچنین تمام منابع پشتیبانی از جمله پرسنل و تجهیزات بایستی در حالت آماده باش قرار بگیرند.
انواع بحران از نظر ماهیت
بحران ها از نظر ماهیت می توانند در انواع مختلفی رخ دهند، از جمله بحران مالی، بحران فردی، بحران تکنولوژی، بحران طبیعی و بحران سازمانی. در ادامه به توضیح هر یک از این انواع بحران می پردازیم.
-
بحران های مالی:
بحران مالی یعنی وقوع مشکلات مالی جدی در سطح یک شرکت، سازمان، یا حتی کشور است. این نوع بحران ممکن است منجر به کاهش درآمد، افزایش بدهی، رکود اقتصادی و افت قیمت ها شود. راه حل های ممکن برای رفع بحران مالی میتواند بازنگری در سیاست های مالی، کاهش هزینه ها، افزایش فروش و بهبود مدیریت مالی باشد.
-
بحران های فردی:
بحران فردی به موقعیت‌هایی اشاره دارد که فرد با مشکلات شخصی مثل افسردگی شدید یا اعتیاد روبرو میشود که ممکن است به خطر جان، سلامت روانی یا روابط شخصی او آسیب برساند. درمان بحران فردی به تکیه بر پشتیبانی روانشناختی، مشاوره و در صورت لزوم ترکیبی از روش های دارویی متمرکز می شود.
-
بحران های تکنولوژی:
بحران تکنولوژی به وقوع پدیده هایی مانند خرابی سیستم های اطلاعاتی، حمله سایبری، از دست رفتن داده ها اشاره دارد. رفع بحران تکنولوژی میتواند شامل اتخاذ اقدامات امنیتی، تهیه نرم افزارها و سخت افزارهای قابل اطمینان، ایجاد پشتیبان های مناسب و آموزش کارکنان در زمینه امنیت سایبری باشد.
-
بحران های طبیعی:
بحران طبیعی به رخدادهای طبیعی ناگوار مانند زلزله، طوفان، سیل، خشکسالی و آتش سوزی اشاره دارد. در صورت وقوع بحران طبیعی، اقدامات امدادرسانی، تخلیه و ایمن سازی مردم و تدارکات اضطراری ضروری است.
-
بحران های سازمانی:
بحران سازمانی به شرایطی اشاره دارد که عملکرد یک سازمان ناگهانی تخریب می شود و قابلیت ادامه فعالیت های عادی را از دست می‌دهد. این نوع بحران ممکن است به علت مشکلات مدیریتی، فساد، اختلافات داخلی یا تغییرات سیاسی ایجاد شود. برای رفع بحران سازمانی، لازم است راهکارهای مدیریت بحران اجرا شوند و ارتباطات درونی و خارجی بهبود یابد.
وظایف مدیریت بحران چیست ؟
-برنامه ریزی پیشگیرانه: اولین وظیفه مدیریت وقایع بحرانی ارزیابی ریسک، تدوین طرح های اضطراری، تدوین سیاست ها و راهبردها، آموزش و آمادگی کارکنان و تهیه تجهیزات و منابع لازم می شود.
-شناسایی بحران: این وظیفه شامل تشخیص و شناسایی زمانی که بحران شروع می شود یا در حال تشدید است. شناسایی به موقع بحران و تحلیل وضعیت ها و نشانه های پیش روی بحران ارزش بسیار زیادی دارد.
-تشکیل تیم مدیریت وقایع بحرانی: ایجاد یک تیم مدیریت بحران با اعضای مشخص و وظایف مشخص به منظور برنامه ریزی، هماهنگی و اجرای اقدامات در زمان بحران ضروری است. هر عضو تیم مدیریت وقایع بحرانی نقش و مسئولیت های خود را باید داشته باشد.
-ارزیابی وضعیت: در این وظیفه، وضعیت بحرانی که در حال رخ دادن است، بررسی و ارزیابی می شود. اطلاعات و داده های مربوطه جمع آوری شده و نقاط ضعف و قوت و همچنین نیازمندی ها شناسایی می شوند.
-اتخاذ تصمیمات: در بحران ها، تصمیم گیری سریع و مؤثر بسیار حائز اهمیت است. تیم مدیریت وقایع بحرانی بحران باید تصمیماتی را در مورد اولویت بندی، تخلیه، اعلام وضعیت بحران، تخصیص منابع و هماهنگی عملکرد افراد اتخاذ کند.
-ارتباطات و اطلاع رسانی: در طول بحران، مدیر مسئول است که ارتباطات داخلی و خارجی سازمان را برقرار و مدیریت کند و به کارکنان، مشتریان، رسانه ها و سایر افراد و سازمان های مرتبط درباره بحران اطلاع رسانی نماید. ارتباطات باید دقیق، شفاف و به‌روز باشند تا اطلاعات مهم به مخاطبان منتقل شود و ابهامات و شایعات کاهش یابند.
مهمترین اصول مدیریت بحران چیست ؟
- اولین اصول: رهبری قوی
رهبری قوی و کارآزموده در مدیریت حوادث و بحران ها بسیار حائز اهمیت است. رهبر باید توانایی ها و دانش لازم را در زمینه بحران ها داشته باشد و تیم ها و نهادهای مختلف را هدایت و هماهنگ کند.
- دومین اصول: برنامه ریزی و آمادگی
برنامه ریزی دقیق و آماده سازی قبلی برای بحران ها بسیار حیاتی است. این شامل تدوین طرح های اضطراری، تعیین نقشه ها و وظایف، ایجاد ساختارهای فرماندهی و کنترل، و انجام تمرینات و آزمایش های شبیه سازی است.
- سومین اصول: تحلیل و سنجش خطر
تحلیل و سنجش دقیق خطرات ممکن در محیطی که در آن فعالیت می کنید، از اهمیت بالایی برخوردار است. این شامل شناسایی خطرات، ارزیابی آسیب پذیری، و تخمین احتمال وقوع بحران هاست.
- چهارمین اصول: هماهنگی و همکاری
در مدیریت بحران، هماهنگی و همکاری بین نهادها، سازمان ها و تیم ها بسیار ضروری است. باید ساختارهای هماهنگی و ارتباطی مناسب ایجاد شود و تیم ها بتوانند با همکاری و هماهنگی مشکلات را حل کنند.
- پنجمین اصول: ارتباطات مؤثر
ارتباطات مؤثر و سریع در مدیریت بحران بسیار حیاتی است. باید سیستم های ارتباطی مطمئن و قابل اعتماد وجود داشته باشد و اطلاعات به سرعت و به صورت دقیق منتقل شوند.
- ششمین اصول: انعطاف پذیری و سازش
در بحران ها، شرایط و عوامل بسیار پویا و تغییر پذیر است. بنابراین، انعطاف پذیری و توانایی سازش با شرایط مختلف، مهارت مهمی در مدیریت وقایع بحرانی است.
- هفتمین اصول: ارزیابی و بهبود مداوم
بعد از پایان بحران، ارزیابی و بررسی عملکرد و عملکرد خود و تیم ها و نهادها ضروری است. این شامل تجزیه و تحلیل بحران، بهبود فرایندها، و انتقال تجربیات به منظور بهبود مداوم است.
قانون مدیریت بحران
سازمان مدیریت بحران کشور متشکل از واحدهای استانی و شهرستانی وابسته به وزارت کشور است. هدف اصلی این سازمان، مدیریت یکپارچه و هماهنگی در حوزه های سیاستگذاری، برنامه ریزی، هماهنگی، اطلاع رسانی، نظارت و ساماندهی مناطق آسیب دیده و بازسازی است. این سازمان تلاش می کند تا همکاری و تعامل بین نهادها و سازمان های مختلف دولتی و عمومی از جمله شوراهای اسلامی، نیروهای نظامی، بانک ها، شهرداری ها، مؤسسات عمومی غیردولتی، بیمه های دولتی، و انتظامی را برای مدیریت بهینه بحران ها و سوانح پیش بینی نشده فراهم کند.
سازمان مدیریت بحران تحت نظارت وزارت کشور فعالیت می کند و رئیس این سازمان با تأیید شورای عالی و حکم وزیر کشور منصوب می شود. همچنین، در سطح استان ها و شهرستان ها، واحدهای سازمان مدیریت بحران تحت نظارت استاندار و فرماندار شکل گرفته اند. این واحدها نقش مهمی در تسهیل هماهنگی و اجرای برنامه ها و اقدامات مدیریت بحران در سطح محلی دارند.
وظایف سازمان مدیریت بحران شامل تهیه خط مشی ها و سیاست های اجرایی مربوط به مدیریت بحران و برنامه ریزی، ایجاد هماهنگی و انسجام بین سازمان ها و دستگاه های مختلف کشور، بررسی و تدوین سیاست ها و برنامه های جامع، تقویت همکاری های منطقه ای و بین المللی، و مستندسازی حوادث می باشد. این سازمان نیز مسئولیت نمایندگی کشور در مجامع بین المللی و هماهنگی با دستگاه های ذی ربط را بر عهده دارد.
چرخه مدیریت بحران
چرخه مدیریت وقایع بحرانی شامل چهار مرحله اصلی است: پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی. این چرخه همراه با انجام فعالیت های مختلف در هر مرحله، به منظور مدیریت بهتر بحران های طبیعی یا غیرطبیعی صورت می گیرد.
-
پیشگیری:
مرحله پیشگیری به منظور کاهش خطرات و آماده سازی برای وقوع بحران هاست. در این مرحله، اقداماتی انجام می شود که به وقوع بحران ها و آسیب های آنها جلوگیری کند. این اقدامات یعنی شناسایی خطرات، ارزیابی آسیب پذیری، تدوین طرح ها و استراتژی های پیشگیرانه، اطلاع رسانی و آموزش عمومی، تنظیم مقررات و قوانین، ایجاد زیرساخت های ایمنی و محافظت از محیط زیست است.
-
آمادگی:
در مرحله آمادگی، برنامه های اضطراری و آمادگی برای مقابله با بحران ها تدوین می شود. این شامل آموزش و آموزش های فردی و گروهی، تدارکات اضطراری مانند ذخیره مواد غذایی و آب، تعیین نقاط دیدار و پناهگاه ها، تمرینات و آزمایش های شبیه سازی، ارتقاء آمادگی نیروهای امدادرسان و هماهنگی با سازمان ها و نهادهای مرتبط است.
-
مقابله:
در مرحله مقابله، اقدامات فوری و پاسخگویی در برابر وقوع بحران صورت می گیرد. هدف اصلی این مرحله، کاهش آسیب ها و مدیریت بهتر بحران است. در این مرحله سامانه های هشداردهنده و ارتباطات فعال میشوند، و خطرات احتمالی مانند آلودگی محیطی کنترل میگردند.
-
بازسازی:
مرحله بازسازی پس از کنترل بحران و بهبود وضعیت بعد از بحران آغاز می شود. دراین مرحله، اقداماتی برای بازسازی، بهبود و بازگرداندن به وضعیت عادی پس از بحران صورت میگیرد. این مرحله عبارتند از ارزیابی اثرات بعد از بحران و برنامه ریزی بلندمدت برای پیشگیری از بحران های آتی.
برای محاسبه آنلاین هزینه بازسازی روی گزینه مد نظر خود کلیک کنید
خلاصه مقاله
در نهایت، برای رفع بحران ها لازم است تا پس از برطرف شدن وضعیت فوری، فرآیند بازیابی و بهبود اجرایی انجام شود تا سازمان، فرد یا جامعه پس از بحران به وضعیت قبلی خود بازگردد و در صورت امکان از تجربیات سایر سازمان ها استفاده شود تا در آینده بهتر به موقعیت های بحرانی پاسخ داده شود.
