فرمول محاسبه درصد پرت مصالح ساختمانی در پروژه های عمرانی

در این مقاله به مباحث زیر میپردازیم

فرمول محاسبه درصد پرت مصالح در واقع برای هر پروژه متفاوت است و بحث اتلاف هزینه در ساخت آپارتمان‌ها در ایران به سه عامل اصلی دوباره‌کاری، بیکاری نیروی انسانی و ضایعات مصالح مربوط می‌شود.

پرت مصالح در صنعت ساختمان موضوعی است که در طول دهه‌های اخیر اهمیت زیادی پیدا کرده است و در سراسر دنیا تحقیقات زیادی به‌صورت تئوری و عملی انجام شده است. این مطالعات بعضاً به اثرات زیست‌محیطی و توسعه پایدار و صرفه‌جویی اقتصادی کاهش پرت مصالح معطوف بوده است.

یکی از مباحث مهمی که همواره بر موفقیت پروژه اثر منفی داشته و به دو قسمت سرریز هزینه و اتلاف مالی تقسیم می‌شود، افزایش هزینه است. افزایش هزینه‌ها به معنای تفاوت حاصل از قیمت تمام شده و قیمت برنامه‌ریزی‌شده پروژه است. اتلاف هزینه بدان معنی است که در قبال فعالیت‌های پروژه رخدادهایی صورت می گیرد که هیچ نقش مثبتی در فرآیند پروژه نداشته و ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌کنند.

برای محاسبه آنلاین هزینه ساخت روی گزینه مد نظر خود کلیک کنید

درباره پرت مصالح

در پروژه‌های مختلف ساختمانی ضایعات مصالح می‌توانند در حین ساخت و یا در پایان عمر ساختمان تولید شوند. برخی از این ضایعات حاوی موادی سمی هستند که به محیط‌ زیست آسیب فراوانی می رسانند. متداول‌ترین ضایعات سمی که از پروژه‌های ساختمانی به دست می‌آیند به قطعات الکترونیک و ضایعات فلزی اختصاص دارد.

بازیافت این نوع پسماندهای ساختمانی در دپوهای پسماند سبب آلودگی آب، خاک و هوا می‌گردد ؛ زیرا آب باران سبب حل شدن این مواد و ورود آن به آب‌های سطحی و زیرزمینی خواهد شد. با این وجود، همچنان بخش زیادی از ضایعات مصالح در پروژه‌های ساختمانی به دپوهای پسماند منتقل شده و سازندگان نیز به این موضوع اهمیتی نخواهند داد.

شرکت‌های فعال در زمینه ساخت و ساز نیز توجه چندانی به تفکیک ضایعات در محل پروژه، کاهش مصرف مصالح ساختمانی، مصرف مجدد و یا بازیافت ضایعات ساختمانی نداشته و حتی برخی پیمانکاران به جهت انجام هزینه کمتر به تخلیه غیرقانونی نخاله‌های ساختمانی در محل‌های غیر مجاز می‌پردازند.

انواع پسماندهای ساختمانی

ضایعات ساختمانی به دودسته فیزیکی و غیرفیزیکی تقسیم‌بندی می‌شوند. منظور از پرت فیزیکی، موادی همچون بتن، شن و ماسه، چوب، فلز و پلاستیک هستند که از فعالیت‌های ساختمانی باقی مانده‌اند. در حالی که پرت غیر فیزیکی از جنس زمان، هزینه و یا انرژی هستند. ضایعات فیزیکی بر اساس اثرات شیمیایی که به محیط‌زیست وارد می‌کنند، به دودسته خنثی و فعال تقسیم‌بندی می‌شوند. نخاله‌های خاکی و شنی و ماسه‌ای نیز در دسته ضایعات خنثی قرار می‌گیرند. در مقابل ضایعات فلزی و شیمیایی از نوع ضایعات فعال هستند.

منابع پرت مصالح در پروژه‌های ساختمانی متعدد هستند. از جمله منابع اصلی تولید ضایعات ساختمانی می‌توان به حمل و نقل نامناسب، انبار نمودن نامناسب مصالح، برش اشتباه مصالح، عدم توجه به میزان مصرف مصالح در حین اجرا و طراحی غیر اجرایی اشاره کرد.

معمولاً، برای ضایعات مصالح مختلف در کارگاه ساختمانی، حجمی معادل ۱ تا ۱۰ درصد از کل مصالح در نظر گرفته شده و به همین میزان، مصالح مازاد بر متره ساختمان خریداری خواهند شد.

به همین دلیل است که اجرای اصول مدیریت پسماند می تواند با کاهش مصرف مصالح ساختمانی، مصرف مجدد ضایعات قابل استفاده و بازیافت نخاله های ساختمانی به کاهش ۱ تا ۱۰ درصدی هزینه مصالح پروژه و همچنین کاهش هزینه حمل و دپو نخاله های ساختمانی در سایت های پسماند شهری بیانجامد. باید بدانیم که تولید پسماندهای ساختمانی سالانه ۲ درصد افزایش می‌یابد.

مصالح پرتی که از لحاظ محیط زیستی خطرناک در نظر گرفته می‌شوند :

ضایعات حاوی آزبست
ضایعات حاوی سرب
ضایعات حاوی بیفنیل پلی‌کلر
ضایعات حاوی حلال‌ها، مواد شیمیایی، فرآورده‌های نفتی
ضایعات حاوی گرد و خاک
ضایعات حاوی لامپ‌های مهتابی وفلورسنت
ضایعات حاوی قطعات الکترونیک
ضایعات حاوی پلاستیک
ضایعات حاوی فلزات

مصالح پرتی که از لحاظ زیست محیطی بی خطر در نظر گرفته می‌شوند :

ضایعات حاوی مواد چوبی و گیاهی
ضایعات حاوی شن، ماسه، سنگ و تخته سنگ
ضایعات حاوی مصالح بنایی و آجر
ضایعات حاوی شیشه ( به دلیل قابلیت بازیافت )
ضایعات حاوی درها و پنجره‌ها ( در صورتی که چوبی باشد)
ضایعات حاوی آسفالت
ضایعات حاوی تخته گچ
ضایعات حاوی مقوا و کاغذ

موارد تاثیرگذار بر تولید پرت مصالح ساختمانی

موارد زیر از موثرترین دلایل مربوط به تولید پرت مصالح هستند.

روش های نگهداری مصالح ساختمانی
کیفیت پایین مصالح تولیدی
بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و غیره
تخریب ساختمان و ساخت بنای جدید
بازسازی انواع ساختمانها (اداری، تجاری، مسکونی و غیره)
سفارش مصالح بیش از حد نیاز
عدم بسته بندی و جداسازی ضایعات مرتبط با نوع آنها
عدم فرهنگ و دانش کارگران و پیمانکاران در اجرای درست
قیمت پایین بعضی از مصالح ساختمانی
پوسیدگی و عدم انتخاب درست تأسیسات ساختمان
عدم برنامه ریزی مناسب در سطح خرد صنعت ساخت برای مدیریت ضایعات
حمل و نقل نامناسب مصالح در حین اجرا
استفاده از ماشین آلات و فناوری های قدیمی در اجرای پروژه
شرایط نامناسب انبارداری مصالح در کارگاه
نبود قوانین و مقررات ملی و منطقه ای برای مدیریت پرت مصالح
افزایش جمعیت، رشد شهرنشینی، گسترش فعالیتهای صنعتی و تغییر الگوی مصرف
عدم استفاده از روش های روز ساخت و ساز
نبود مدیریت صحیح بهینه منابع و ضعف فرهنگی
نبود برنامه ریزی مدیریت بازیافت در سطح عوامل پروژه (کارفرما، پیمانکار و مشاور)
نبود همکاری بین عوامل پروژه در صنعت ساخت وساز
عدم آموزش کارکنان و عوامل پروژه درزمینه تولید ضایعات
عدم اجرا، مدیریت و برنامه ریزی کارها به صورت کیفی و استاندارد
نبود مهارت و دانش کافی پیمانکاران تخریب
استفاده ناصحیح از مصالح در فعالیتهای کارگاه
بارگیری و حمل نادرست مصالح از کارخانه تا کارگاه
عدم استفاده از روشهای مناسب برای جابه‌جایی
تعدد دوباره کاری ها در فعالیت های کارگاه
رواج روش های سنتی اجرا در صنعت ساخت و ساز
کیفیت نامناسب مصالح ساختمانی

فرمول محاسبه درصد پرت مصالح

تناژ پرتی تولید شده از ساخت خانه های جدید تک و چند خانواره را می توان با ضرب مساحت کل ساخت و ساز مسکونی جدید در مقدار معمول زباله تولید شده در واحد سطح تعیین نمود و این کار فرمول خاصی ندارد. با توجه به ویژگی های دفع مواد زاید جامد در سال، پرت حاصل از ساخت و تخریب بین 21.7 تا 25.5 درصد از جریان زباله دفع شده در سال تخمین زده می شود.

دامنه متنوع پرتی های مصالح تا حدی به دلیل تغییر در فناوری کاربردی و شیوه های ساخت و ساز از پیمانکاری به پیمانکار دیگر متفاوت است. یافته ها نشان می دهند که به طور متوسط آجرها با 82/6 درصد و پس از آن کاشی با 68/6 درصد و ملات گچی با 63/6 درصد بیشترین مواد زائد هستند.

کاهش تولید ضایعات ساختمانی

امروزه و در سراسر جهان، دغدغه اصلی افکار عمومی از راندمان پیشرفت پروژه به سمت اثرات زیست محیطی آن تغییر یافته است. این دغدغه برای مصالحی که سخت تر به چرخه طبیعت باز می گردند و یا مصالحی که سطح آلایندگی بالایی دارند، بیشتر است. یکی از راه های غلبه بر این مشکل، کاهش تولید ضایعات مصالح در پروژه‌های ساختمانی است. به همین منظور پیشنهاد می شود که از سیستم های جریمه و پاداش دهی براساس نسبت میزان مصرف مصالح آن برای عوامل دست اندکار کارگاه استفاده شود.

در بیشتر موارد، کارگران می توانند یک پاکت نصفه سیمان، چند قطعه کوتاه میلگرد یا تعدادی پین و گوه را به انبار کارگاه بازگردانند تا این مصالح در جای دیگری استفاده شوند. جمع آوری و تحویل این اقلام از سوی کارگران نیازمند ایجاد انگیزه است که می تواند از جنس جریمه و یا پاداش باشد.

استفاده از سیستم انگیزشی بر اساس تحقیقات، نشان می‌دهد که برای کاهش مصرف مصالح می تواند میزان ضایعات مصالح در پروژه‌های ساختمانی را تا ۵۰ درصد کاهش دهد. البته این سیستم کاهش مصرف مصالح ساختمانی نیازمند تخصیص بخشی از زمان سرپرست کارگاه یا مهندسان اجرایی است.

نظارت بر روند مصرف مصالح باید به گونه ای انجام شود که هزینه ای بیش از پرت مصالح نداشته باشد. امروزه استفاده از فناوری هایی نظیر GPS در کنار مدلسازی اطلاعات ساختمان (BIM) به استفاده از این سیستم نظارتی کمک خواهد کرد.

روش‌ها و راهکارهای کاهش پرت مصالح

دسته بندی های مختلفی برای روش های کاهش پرتی مصالح وجود دارد که اهم آنها به شرح زیر است.

طراحی

طراحی تجهیز کارگاه به منظور افزایش راندمان مصرف مصالح به همراه طراحی پروژه براساس مدول های مصالح موجود در بازار و ابعاد متداول از جمله راهکارهای طراحی برای کاهش پسماند است. کاهش تغییرات طراحی در حین اجرای پروژه ساختمانی، متره و برآورد دقیق مصالح ساختمانی مورد نیاز در پروژه و درج بندهای تأکیدی در اسناد مناقصه در خصوص اتلاف مصالح نیز از دیگر راهکارها هستند.

تدارکات

جلوگیری از خرید مصالح ساختمانی مازاد بر نیاز پروژه به همراه استفاده از مصالحی که پرت کمتری در میان مصالح ساختمانی مشابه داشته باشند در کنار استفاده از مصالح ساختمانی با قابلیت بازیافت از راهکارهای تدارکاتی برای کاهش پرتی مصالح هستند. خرید مصالح با بسته بندی مناسب و تحویل مصالح به کارگاه در زمان استفاده و پرهیز از انبار نمودن طولانی مدت مصالح نیز از دیگر راهکارها هستند.

کارگاهی

پرهیز از دوباره‌ کاری، جابه‌جایی مجدد مصالح ساختمانی و تخریب قسمت‌های اجرا شده در کنار انبار نمودن مصالح و همچنین ضایعات ساختمانی به‌صورت مجزا و در محیط مناسب و نظارت بر جابه‌جایی و نحوه چیدمان و انبار مصالح توسط کارگران ساختمانی از جمله راهکارهای مفید در این بخش است.

برقراری سیستم جریمه – پاداش بر اساس میزان مصرف مصالح به نسبت متره ساختمان، استفاده مجدد از ضایعات مصالح قابل استفاده که در پروژه تولید شده و ایجاد سیستم ارتباطی و نظارتی قدرتمند در کارگاه ساختمانی به همراه استفاده مجدد از مصالح سنگی و خاکی تولید شده در حین تخریب ساختمان برای محوطه‌سازی از دیگر راهکارها هستند.

از نکات دیگر می‌توان به تمیز و منظم نگه داشتن سایت کارگاهی به منظور تشخیص بهتر ضایعات در کارگاه در کنار داشتن دستورالعمل مدیریت پسماند ضایعات کارگاهی در پروژه و جمع‌آوری منظم مصالح پای کار پس از اتمام هر فعالیت ساختمانی اشاره کرد.

ماشین آلات و نیروی انسانی

آموزش کارگران و مهندسان درباره مدیریت مصرف مصالح در پروژه و به‌کارگیری یکی از مهندسان کارگاه به عنوان مسئول مدیریت پسماند سایت، در کنار به‌کارگیری گروه اختصاصی برای تفکیک ضایعات مصالح ساختمانی از راهکارهای مربوطه هستند.

داشتن شرایط قراردادی مشخص با پیمانکاران جزء در خصوص پرت مصالح و جابه‌جایی مصالح ساختمانی با ماشین آلاتی مانند جرثقیل و بالابر برای کاهش پرت مصالح هم از دیگر راهکارها بوده و به مدیریت پرت مصالح کمک می‌کنند.

مدیریت بازیافت و دفن ضایعات

همان‌طور که اشاره شد پرت محصولات ساختمانی همچون دیوار خشک بعضاً در فرایند دفن از خود گاز سمی سولفید هیدروژن منتشر می‌کنند؛ بنابراین برای محیط‌زیست مخاطره‌آمیز هستند. دولت‌ها و مقامات محلی معمولاً قوانینی را اعمال می‌کنند که در آن‌ها چگونگی دسته‌بندی نخاله‌ها قبل از حمل آن‌ها به محل دفن شرح داده شده است.

مواد خطرناک معمولا بدون داشتن تایید دستگاه نظارت، اجازه حمل به محل دفن را نخواهند داشت. به علاوه حمل و دفن مناسب مواد سمی همچون سرب، آزبست، یا مواد رادیواکتیو هم تحت قوانین خاصی صورت می گیرد.

در ایران هم امکان بازیافت بسیاری از اجزای نخاله‌های ساختمانی وجود دارد. برای حمل ضایعات از ماشین‌های مخصوص حمل استفاده می‌شود. قلوه سنگ‌ها را می‌توان خرد کرده و در پروژه‌های ساختمانی دیگر مورد استفاده دوباره قرار داد. باید گفت که ضایعات چوب هم قابلیت بازیافت دارند.

در ایران هم از سال ۱۳۹۷ مقوله بازیافت نخاله‌های ساختمانی آغاز شده است و اولین کارخانه آن در منطقه آبعلی تهران که پیش‌تر محلی برای دفع نخاله‌های ساختمانی بوده است، احداث گردید و از سال ۱۳۹۸ به بهره‌برداری رسیده است.

برای محاسبه آنلاین هزینه ساخت روی گزینه مد نظر خود کلیک کنید

سخن آخر

باید گفت که بحث مدیریت پرت ساختمانی از جنبه‌های مهم بحث ساختمان‌های پایدار است. مدیریت پرتی در صنعت ساخت و ساز در زمینه ضایعات ساختمانی به معنای حذف تلفات و ضایعات تا جای ممکن، به حداقل رساندن پسماند و بازیافت و استفاده مجدد از ضایعات است. اقداماتی که در این زمینه انجام شده است کاهش، بازیافت و استفاده مجدد از ضایعات است که یکی از موارد اصلی مدیریت پایدار منابع به شمار می‌رود.

گرچه فرمول محاسبه درصد پرت مصالح برای همه شرکت‌ها و پروژه‌ها وجود ندارد اما محاسبه هرچند نادقیق پرت مصالح باید بخشی جدایی‌ناپذیر از توسعه و ساخت یک پروژه باشد.

سوالات کلیدی :